A Pattern Language και Ενα blog
Αυτό το blog ξεκίνησε αυθόρμητα (μετά από ένα χρόνο σκέψης) ως μια ανάγκη αναζήτησης της θεωρίας και πρακτικής της αρχιτεκτονικής και ίσως η αρχή ενός διαλόγου στην ουσία τού πώς μπορεί να γίνει καλύτερη η αρχιτεκτονική. Με άλλα λόγια, το πώς η αρχιτεκτονική, το τεχνητό περιβάλλον στο οποίο ζούμε και ο τρόπος με τον οποίο το αντιλαμβανόμαστε μπορεί να επηρεάσει και μάλιστα αισθητά τον καθημερινό τρόπο ζωής μας, από το φωτιστικό σε ένα δωμάτιο έως τις άκαμπτες πόλεις στις οποίες ζούμε και τις νομοθεσίες που τις προσδιορίζουν. Και κυρίως με έμφαση στην προσωπική άποψη του καθενός και τη συμμετοχή του σε αυτή τη διαδικασία χωρίς αυτή η συμμετοχή να αποκλείει όποιον δε σχεδιάζει ή κατασκευάζει με την έννοια ότι ακόμα και ο τρόπος με τον οποίον αντιλαμβανόμαστε την αρχιτεκτονική οποιασδήποτε κλίμακας ή φύσεως μπορεί να διαμορφώσει ριζικά και την εμπειρία μας σε αυτόν.
Κάπως έτσι, ίσως λιγότερο γλαφυρά, περιέγραψα τις προθέσεις μου όταν μου προτάθηκε *1 σαν απάντηση στις αναζητήσεις μου το “A Pattern Language” , μιας ομάδας αρχιτεκτόνων με επικεφαλής τον Christopher Alexander. Το “A Pattern Language: Towns, Buildings, Construction”*2 (1977) και το prequel του “The Timeless Way of Building”*3 (1979) είναι δύο συμπληρωματικά εγχειρίδια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, από την αστική κλίμακα έως την κλίμακα του interior design που προτείνουν ένα δίκτυο σχεδιαστικών μοτίβων/λύσεων που απευθύνεται σε όλους, όχι μόνο σε αρχιτέκτονες ακριβώς για τον παραπάνω σκοπό: να βελτιώσουν τον τρόπο με τον οποίο η αρχιτεκτονική δημιουργείται και συντηρείται. Ουσιαστικά, το "A Pattern Language" είναι μία γλώσσα με 253 patterns-λέξεις οι οποίες συνδέονται και αλληλεπιδρούν με κανόνες σχεδόν γραμματικούς και συντακτικούς. Τα patterns αυτά, όπως και το λεξιλόγιο μίας γλώσσας, μπορούν να συνδυαστούν για να συνθέσουν σχεδιαστικές βιώσιμες προτάσεις που αναλογούν στην πολυπλοκότητά τους από την απλότητα μιας καθημερινής πρότασης έως την καλλιτεχνία ενός ποιήματος.
Στη βάση τους τα βιβλία αυτά έχουν τη φιλοσοφία ότι υπάρχουν χώροι που αναγνωρίζονται ως “δυνητικά γεμάτοι ζωή” ή όχι. Θα μπορούσαμε να ορίσουμε το “δυνητικά γεμάτοι ζωή”, μία παραφραστική ελεύθερη μετάφραση του “living space”, ως κάτι που βελτιώνει τον τρόπο ζωής λειτουργικά και αισθητικά, ιδανικά με τα όρια των δύο αυτών όρων όσο το δυνατόν πιο αδιάκριτα. Παρόλο που κανείς θα μπορούσε να θεωρήσει ότι κάτι τέτοιο είναι σαφώς υποκειμενικό, πειραματικά αποδεικνύεται, κατά τον Alexander, ότι οι απόψεις της πλειονότητας του πληθυσμού συγκλίνουν με σχετική αντικειμενικότητα προς τη μία πλευρά ή την άλλη*4.
Προκειμένου να δημιουργηθούν αυτοί οι δυνητικά γεμάτοι ζωή χώροι, ο Alexander αναδεικνύει στα 253 patterns του, διάφορα “προβλήματα” της ανθρώπινης και κοινωνικής διαβίωσης και τις πιθανές χωρικές τους λύσεις με ένα έντονα κοινωνιολογικό, ανθρωπολογικό και ψυχολογικό ενδιαφέρον και ευαισθησία*5. Αυτό που κάνει τη θεωρία του ιδιαίτερη είναι ουσιαστικά ότι ο Alexander διερευνά την ανθρώπινη φύση/συμπεριφορά, είτε στα πλαίσια μιας κοινωνικής ομάδας όπως είναι μία αστική κοινότητα ή μια οικογένεια, είτε στα πλαίσια της αυτόνομης ανθρώπινης ύπαρξης εντάσσοντας σε αυτά διερωτήσεις όπως τι σημαίνει, για παράδειγμα, να εργάζεσαι σε μια ομάδα για τους εργαζομένους αλλά και για την αποδοτικότητα μιας εταιρείας και προτείνει μια σειρά χωρικών λύσεων που ανταποκρίνονται σε αυτά με δημιουργικότητα και ανοικτότητα. Ο ίδιος τονίζει ότι αυτά τα patterns είναι προσαρμόσιμα και διαμορφώσιμα ανάλογα με τον καθένα και την κάθε κοινωνία. Πιο συγκεκριμένα σημειώνει ότι κάθε κοινωνία που είναι “ζωντανή” και ολοκληρωμένη έχει το δικό της μοναδικό και διακριτό λεξιλόγιο αλλά και ότι ο καθένας μέσα σε αυτήν έχει μια μοναδική γλώσσα που είναι κοινή σε ένα βαθμό αλλά στην ουσία της είναι μοναδική. Με αυτή την έννοια σε μια υγιή κοινωνία θα υπάρχουν τόσες γλώσσες όσες και οι άνθρωποι ακόμα και αν αυτές οι γλώσσες είναι παρόμοιες και κοινές.*2 Ο Alexander παρουσιάζει το παράδειγμα των παραδοσιακών οικισμών στους οποίους ουσιαστικά οι κάτοικοι είναι εκείνοι που μένουν πλέον και ταυτόχρονα επεξεργάζονται ανάλογα με τις ανάγκες τους και τα μέσα που διαθέτουν το τεχνητό τους περιβάλλον.*6 Ως αποτέλεσμα και σε αντίθεση με τις σημερινές πόλεις προκύπτει μια αρχιτεκτονική που είναι πιο ζωντανή, καλύτερα ειλικρινής γιατί βρίσκεται σε άμεση σύνδεση με το χρήστη της*7. Στο ίδιο πνεύμα ο συγγραφέας τονίζει ότι οι άνθρωποι σήμερα είμαστε περικυκλωμένοι από εικόνες, οδηγίες, έννοιες του τι είναι μόδα ενώ το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να απαλλαγούμε από όλα αυτά και να αφουγκραστούμε αυτό που μας ευχαριστεί.*6
Το επίσης αξιόλογο και καινοτόμο στην περίπτωση του A Pattern Language και της ομάδας του Alexander είναι ότι προτείνεται μια πρωτοποριακά δομημένη μέθοδος που έρχεται να υποστηρίξει το όλο αρχιτεκτονικό, κοινωνικό πείραμα. Δεν είναι περίεργο ότι η λογική πίσω από το A Pattern Language αποτέλεσε μία από τις βάσεις ενός κλάδου έξω από την αρχιτεκτονική, τον προγραμματισμό.*8 Στην αρχή του βιβλίου καταγράφονται σαφείς οδηγίες χρήσεως, τα απλά βήματα που μπορεί να ακολουθήσει κανείς για να σχεδιάσει λύσεις στο πώς να φτιάξει, για παράδειγμα, το δικό του μπαλκόνι με άμεσο αλλά και λεπτομερή τρόπο. Η δομή του συνίσταται σε ένα αλληλοσυνδεόμενο δίκτυο μοτίβων, ένα δεντροειδές σύστημα με διαφορετικής προτεραιότητας συνδέσεις, που προσφέρει με αυτό το τρόπο την μέθοδο για πολύπλοκες προσωποποιημένες λύσεις σε κάθε πρόβλημα. Σύμφωνα με τους Ward Cunningham και Michael Mehaffy, συγγραφείς του Wiki as pattern language :"Κάθε pattern περιγράφει ένα πρόβλημα που προκύπτει ξανά και ξανά στο περιβάλλον μας και έπειτα περιγράφει τον πυρήνα της λύσης αυτού του προβλήματος με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορείς να χρησιμοποιήσεις τη λύση αυτή εκατομμύρια φορές χωρίς ποτέ να κάνεις το ίδιο δεύτερη φορά. Τα pattern languages είναι περισσότερο μια ανακάλυψη στο πλαίσιο της λογικής επίλυσης προβλημάτων ή καλύτερα μέσα στη λογική της ίδιας της φύσης παρά μία τεχνολογική εφεύρεση ." *8
Συνολικά, στην περίπτωση του A Pattern Language, είναι αναζωογονητικό το ότι προτείνεται μια ανοιχτή αρχιτεκτονική διαδικασία σχεδιασμού*9 που συνδυάζει την ευαισθησία στο χρήστη και τη λογική μεθοδολογία στην εφαρμογή. Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, η λογική του A Pattern Language είναι ότι μπορεί να προσαρμόζεται στις ανάγκες τους καθενός προσωπικά αλλά και χρονικά στις ανάγκες κάθε εποχής. Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς πώς αυτό ανταποκρίνεται στα σημερινά δεδομένα.
Στο τέλος της ομιλίας του το 1996, σε ένα συνέδριο σχετικά με Object-Oriented Προγράμματα, Συστήματα, Γλώσσες και Εφαρμογές (OOPSLA), σε ένα κοινό προγραμματιστών (που όπως ο ίδιος αναφέρει δεν έχει ιδέα τι ακριβώς κάνουν), ο Alexander αναρωτιέται πώς θα μπορούσαν να συμμετάσχουν ενεργά μέσα από το ρόλο τους στην επιτάχυνση των παγκόσμιων αλλαγών ώστε να μεταμορφωθούν πιο γρήγορα οι πόλεις που ζούμε σε χώρους γεμάτους ζωή (living spaces).*4 Η αντιστοιχία με αυτό που συζητάει και προτείνει ο Alexander πριν από 24 χρόνια, βρίσκεται εν μέρει στο σύγχρονο παραμετρικό σχεδιασμό. Αυτή τη στιγμή, ο παραμετρικός σχεδιασμός στην ευρεία του μορφή είναι μια μεθοδολογία που αφορά στην παραγωγή μορφής και γεωμετρίας στην αρχιτεκτονική με αναμφισβήτητα πολύ εντυπωσιακά αποτελέσματα*10. Θα μπορούσαν άραγε όμως όλα όσα περιγράφει ο Alexander ως living patterns να ενημερωθούν με βάση τα σύγχρονα δεδομένα σε ένα "παραμετρικό σχεδιασμό" προσανατολισμένο στις ανάγκες της σύγχρονης ανθρώπινης συμπεριφοράς και διαβίωσης; Με άλλα λόγια, θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας ανοιχτός αλγόριθμος, είτε αυτός είναι ψηφιακός είτε αυτός είναι αναλογικός, που καταγράφει και εφαρμόζει τι σημαίνει σήμερα living space;
Η θεωρία του A Pattern Language, τελικά, μας ωθεί να παρατηρήσουμε πώς ζούμε και πώς θα θέλαμε να ζούμε και, ένα βήμα πιο πέρα, πώς οι απαντήσεις σε αυτό, καθαρά προσωπικές και παραδόξως συγκλίνουσες, θα μπορούσαν να διευκολυνθούν από χωρικές αποφάσεις και προτάσεις, από την αρχιτεκτονική.
Αννίτα Δούκα
Κάπως έτσι, ίσως λιγότερο γλαφυρά, περιέγραψα τις προθέσεις μου όταν μου προτάθηκε *1 σαν απάντηση στις αναζητήσεις μου το “A Pattern Language” , μιας ομάδας αρχιτεκτόνων με επικεφαλής τον Christopher Alexander. Το “A Pattern Language: Towns, Buildings, Construction”*2 (1977) και το prequel του “The Timeless Way of Building”*3 (1979) είναι δύο συμπληρωματικά εγχειρίδια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, από την αστική κλίμακα έως την κλίμακα του interior design που προτείνουν ένα δίκτυο σχεδιαστικών μοτίβων/λύσεων που απευθύνεται σε όλους, όχι μόνο σε αρχιτέκτονες ακριβώς για τον παραπάνω σκοπό: να βελτιώσουν τον τρόπο με τον οποίο η αρχιτεκτονική δημιουργείται και συντηρείται. Ουσιαστικά, το "A Pattern Language" είναι μία γλώσσα με 253 patterns-λέξεις οι οποίες συνδέονται και αλληλεπιδρούν με κανόνες σχεδόν γραμματικούς και συντακτικούς. Τα patterns αυτά, όπως και το λεξιλόγιο μίας γλώσσας, μπορούν να συνδυαστούν για να συνθέσουν σχεδιαστικές βιώσιμες προτάσεις που αναλογούν στην πολυπλοκότητά τους από την απλότητα μιας καθημερινής πρότασης έως την καλλιτεχνία ενός ποιήματος.
Στη βάση τους τα βιβλία αυτά έχουν τη φιλοσοφία ότι υπάρχουν χώροι που αναγνωρίζονται ως “δυνητικά γεμάτοι ζωή” ή όχι. Θα μπορούσαμε να ορίσουμε το “δυνητικά γεμάτοι ζωή”, μία παραφραστική ελεύθερη μετάφραση του “living space”, ως κάτι που βελτιώνει τον τρόπο ζωής λειτουργικά και αισθητικά, ιδανικά με τα όρια των δύο αυτών όρων όσο το δυνατόν πιο αδιάκριτα. Παρόλο που κανείς θα μπορούσε να θεωρήσει ότι κάτι τέτοιο είναι σαφώς υποκειμενικό, πειραματικά αποδεικνύεται, κατά τον Alexander, ότι οι απόψεις της πλειονότητας του πληθυσμού συγκλίνουν με σχετική αντικειμενικότητα προς τη μία πλευρά ή την άλλη*4.
Προκειμένου να δημιουργηθούν αυτοί οι δυνητικά γεμάτοι ζωή χώροι, ο Alexander αναδεικνύει στα 253 patterns του, διάφορα “προβλήματα” της ανθρώπινης και κοινωνικής διαβίωσης και τις πιθανές χωρικές τους λύσεις με ένα έντονα κοινωνιολογικό, ανθρωπολογικό και ψυχολογικό ενδιαφέρον και ευαισθησία*5. Αυτό που κάνει τη θεωρία του ιδιαίτερη είναι ουσιαστικά ότι ο Alexander διερευνά την ανθρώπινη φύση/συμπεριφορά, είτε στα πλαίσια μιας κοινωνικής ομάδας όπως είναι μία αστική κοινότητα ή μια οικογένεια, είτε στα πλαίσια της αυτόνομης ανθρώπινης ύπαρξης εντάσσοντας σε αυτά διερωτήσεις όπως τι σημαίνει, για παράδειγμα, να εργάζεσαι σε μια ομάδα για τους εργαζομένους αλλά και για την αποδοτικότητα μιας εταιρείας και προτείνει μια σειρά χωρικών λύσεων που ανταποκρίνονται σε αυτά με δημιουργικότητα και ανοικτότητα. Ο ίδιος τονίζει ότι αυτά τα patterns είναι προσαρμόσιμα και διαμορφώσιμα ανάλογα με τον καθένα και την κάθε κοινωνία. Πιο συγκεκριμένα σημειώνει ότι κάθε κοινωνία που είναι “ζωντανή” και ολοκληρωμένη έχει το δικό της μοναδικό και διακριτό λεξιλόγιο αλλά και ότι ο καθένας μέσα σε αυτήν έχει μια μοναδική γλώσσα που είναι κοινή σε ένα βαθμό αλλά στην ουσία της είναι μοναδική. Με αυτή την έννοια σε μια υγιή κοινωνία θα υπάρχουν τόσες γλώσσες όσες και οι άνθρωποι ακόμα και αν αυτές οι γλώσσες είναι παρόμοιες και κοινές.*2 Ο Alexander παρουσιάζει το παράδειγμα των παραδοσιακών οικισμών στους οποίους ουσιαστικά οι κάτοικοι είναι εκείνοι που μένουν πλέον και ταυτόχρονα επεξεργάζονται ανάλογα με τις ανάγκες τους και τα μέσα που διαθέτουν το τεχνητό τους περιβάλλον.*6 Ως αποτέλεσμα και σε αντίθεση με τις σημερινές πόλεις προκύπτει μια αρχιτεκτονική που είναι πιο ζωντανή, καλύτερα ειλικρινής γιατί βρίσκεται σε άμεση σύνδεση με το χρήστη της*7. Στο ίδιο πνεύμα ο συγγραφέας τονίζει ότι οι άνθρωποι σήμερα είμαστε περικυκλωμένοι από εικόνες, οδηγίες, έννοιες του τι είναι μόδα ενώ το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να απαλλαγούμε από όλα αυτά και να αφουγκραστούμε αυτό που μας ευχαριστεί.*6
Το επίσης αξιόλογο και καινοτόμο στην περίπτωση του A Pattern Language και της ομάδας του Alexander είναι ότι προτείνεται μια πρωτοποριακά δομημένη μέθοδος που έρχεται να υποστηρίξει το όλο αρχιτεκτονικό, κοινωνικό πείραμα. Δεν είναι περίεργο ότι η λογική πίσω από το A Pattern Language αποτέλεσε μία από τις βάσεις ενός κλάδου έξω από την αρχιτεκτονική, τον προγραμματισμό.*8 Στην αρχή του βιβλίου καταγράφονται σαφείς οδηγίες χρήσεως, τα απλά βήματα που μπορεί να ακολουθήσει κανείς για να σχεδιάσει λύσεις στο πώς να φτιάξει, για παράδειγμα, το δικό του μπαλκόνι με άμεσο αλλά και λεπτομερή τρόπο. Η δομή του συνίσταται σε ένα αλληλοσυνδεόμενο δίκτυο μοτίβων, ένα δεντροειδές σύστημα με διαφορετικής προτεραιότητας συνδέσεις, που προσφέρει με αυτό το τρόπο την μέθοδο για πολύπλοκες προσωποποιημένες λύσεις σε κάθε πρόβλημα. Σύμφωνα με τους Ward Cunningham και Michael Mehaffy, συγγραφείς του Wiki as pattern language :"Κάθε pattern περιγράφει ένα πρόβλημα που προκύπτει ξανά και ξανά στο περιβάλλον μας και έπειτα περιγράφει τον πυρήνα της λύσης αυτού του προβλήματος με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορείς να χρησιμοποιήσεις τη λύση αυτή εκατομμύρια φορές χωρίς ποτέ να κάνεις το ίδιο δεύτερη φορά. Τα pattern languages είναι περισσότερο μια ανακάλυψη στο πλαίσιο της λογικής επίλυσης προβλημάτων ή καλύτερα μέσα στη λογική της ίδιας της φύσης παρά μία τεχνολογική εφεύρεση ." *8
Συνολικά, στην περίπτωση του A Pattern Language, είναι αναζωογονητικό το ότι προτείνεται μια ανοιχτή αρχιτεκτονική διαδικασία σχεδιασμού*9 που συνδυάζει την ευαισθησία στο χρήστη και τη λογική μεθοδολογία στην εφαρμογή. Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, η λογική του A Pattern Language είναι ότι μπορεί να προσαρμόζεται στις ανάγκες τους καθενός προσωπικά αλλά και χρονικά στις ανάγκες κάθε εποχής. Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς πώς αυτό ανταποκρίνεται στα σημερινά δεδομένα.
Στο τέλος της ομιλίας του το 1996, σε ένα συνέδριο σχετικά με Object-Oriented Προγράμματα, Συστήματα, Γλώσσες και Εφαρμογές (OOPSLA), σε ένα κοινό προγραμματιστών (που όπως ο ίδιος αναφέρει δεν έχει ιδέα τι ακριβώς κάνουν), ο Alexander αναρωτιέται πώς θα μπορούσαν να συμμετάσχουν ενεργά μέσα από το ρόλο τους στην επιτάχυνση των παγκόσμιων αλλαγών ώστε να μεταμορφωθούν πιο γρήγορα οι πόλεις που ζούμε σε χώρους γεμάτους ζωή (living spaces).*4 Η αντιστοιχία με αυτό που συζητάει και προτείνει ο Alexander πριν από 24 χρόνια, βρίσκεται εν μέρει στο σύγχρονο παραμετρικό σχεδιασμό. Αυτή τη στιγμή, ο παραμετρικός σχεδιασμός στην ευρεία του μορφή είναι μια μεθοδολογία που αφορά στην παραγωγή μορφής και γεωμετρίας στην αρχιτεκτονική με αναμφισβήτητα πολύ εντυπωσιακά αποτελέσματα*10. Θα μπορούσαν άραγε όμως όλα όσα περιγράφει ο Alexander ως living patterns να ενημερωθούν με βάση τα σύγχρονα δεδομένα σε ένα "παραμετρικό σχεδιασμό" προσανατολισμένο στις ανάγκες της σύγχρονης ανθρώπινης συμπεριφοράς και διαβίωσης; Με άλλα λόγια, θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας ανοιχτός αλγόριθμος, είτε αυτός είναι ψηφιακός είτε αυτός είναι αναλογικός, που καταγράφει και εφαρμόζει τι σημαίνει σήμερα living space;
Η θεωρία του A Pattern Language, τελικά, μας ωθεί να παρατηρήσουμε πώς ζούμε και πώς θα θέλαμε να ζούμε και, ένα βήμα πιο πέρα, πώς οι απαντήσεις σε αυτό, καθαρά προσωπικές και παραδόξως συγκλίνουσες, θα μπορούσαν να διευκολυνθούν από χωρικές αποφάσεις και προτάσεις, από την αρχιτεκτονική.
Αννίτα Δούκα
*1
σε συζήτηση με το Δημήτρη Θωμόπουλο, αρχιτέκτονα και επίκουρο καθηγητή ΑΠΘ *2
A Pattern language: towns, buildings, construction, Alexander, C., Ishikawa, S., Silverstein, M., Jacobson, M., Fiksdahl-King, I., & Shlomo, A. (1977) , Series:Center for Environmental Structure series, v. 2. New York : Oxford University Press *3
The Timeless Way of Building, Alexander Christopher (1979) Center for environmental structure series, New York Oxford University Press *4
Διάλεξη του Christopher Alexander, Οκτώβριος 1996, San Jose California, 1996 ACM Conference on Object-Oriented Programs, Systems, Languages and Applications (OOPSLA) |
*5
παράδειγμα κεφάλαιο 136: Το βασίλειο του ζεύγους Η παρουσία των παιδιών σε μια οικογένεια συχνά αλλοιώνει την οικειότητα και ιδιωτικότητα που δύο σύζυγοι χρειάζονται μεταξύ τους. (...)Αυτό το πρόβλημα μπορεί να λυθεί αν υπάρχει ένα μέρος του σπιτιού που θα ονομάσουμε το βασίλειο του ζεύγους. Είναι ένας κόσμος όπου το ζευγάρι μπορεί να μοιραστεί και να βιώσει οικειότητα και συναισθήματα. Είναι ένα μέρος που προφυλάσσεται από τον κόσμο των παιδιών, αλλά είναι και από μόνο του ολοκληρωμένο.*2 όλα τα κεφάλαια του A Pattern Language ψηφιακά και με υπερσυνδέσμους στο http://www.iwritewordsgood.com/apl/patterns *7
Δεν είναι τόσο απλό ούτε απόλυτο το να επιστρέψουμε σε μια παραδοσιακή ανώνυμη λογική αρχιτεκτονικής γιατί οι συνιστώσες πλέον είναι άκρως διαφορετικές. Παρόλα αυτά είναι σημαντικό και παραλληλίζεται με όσα έχουμε αναφέρει σε προηγούμενο άρθρο για τον Habraken η έμφαση που δίνεται στην άμεση επαφή και σύνδεση του χρήστη με το περιβάλλον του *8
"Wiki as pattern language", Ward Cunningham, Michael W. Mehaffy , PLoP '13: Proceedings of the 20th Conference on Pattern Languages of Programs, (2013) άρθρο No.: 32, σελ. 1–14 *9
Μια αρχιτεκτονική διαδικασία σχεδιασμού συχνά αυθαίρετη και βασισμένη στην υποκειμενικότητα του προσωπικού στυλ . Ο Alexander αναφέρει σχετικά με αυτό: "Οι αρχιτέκτονες πολύ συχνά αυτό που θέλουν στην πραγματικότητα είναι να προβάλλουν τη δική τους άποψη, να κάνουν απλά κάποιου είδους δήλωση."*5 |